Thông tin chi tiết
Hình thức cấu tạo:
- Thùng đàn: hình thang cân, đáy lớn ở trên rộng khoảng 24cm, đáy bé ở dưới rộng khoảng 20cm, cạnh huyền khoảng 35cm. Mặt đàn làm bằng gỗ nhẹ, xốp, để mộc, thành đàn cao khoảng 9cm bằng gỗ cứng. Đáy đàn khoét một khoảng trống hình chữ nhật dài 20cm, rộng 9cm ở sau lưng. Trên mặt đàn có gắn một bộ phận để mắc dây gọi là ngựa đàn.
- Dọc đàn (cần đàn): rất dài, khoảng 1m18 bằng gỗ cứng, đặc biệt từ đầu đến 3/5 cần đàn không gắn phím, 2/5 phần còn lại gắn 8 phím và 2 phím gắn trên mặt đàn (có đàn gắn đến 11 hoặc 12 phím). Các phím đều cao và bằng tre được gắn dựa theo thang âm 7 cung chia đều của dân tộc.
- Dây đàn: có 3 dây đàn bằng tơ se, được lên cách nhau quãng 4 đúng, đàn Đáy cổ truyền không bao giờ đánh âm dây buông.
- Bộ phận lên dây (cái thú): đầu đàn Đáy hình lá đề, có 3 trục gỗ để lên dây, ở phía cuối thân đàn có ngựa đàn để mắc dây. Bộ phận lên dây được cải tiến để dây không bị chùng xuống.
- Phím gảy đàn: nghệ nhân gảy đàn bằng miếng gảy tre hoặc nhựa với những ngón gảy , hất, rung mổ…
Tư thế biểu diễn:
Tư thế ngồi thấp: xếp chân trên chiếu.
Kỹ thuật tay trái:
Đàn Đáy do dọc đàn (cần đàn) rất dài, phím đàn rất cao nên kỹ thuật tay trái có những ngón độc đáo như ngón nhấn, ngón láy, ngón chùng, tiếng đàn ngón luyến thấp nghe mềm mại, độc đáo.
Ngón nhấn: (nhấn bằng gân tay: nhấn và miết dây đàn cho chùng lại) ngón nhấn tạo cho hai âm nối liền nhau, nghe mềm mại.
Ngón chùng: dùng đầu ngón tay (thường là 2 ngón) trong khi bấm lên dây, miết về phía bầu vang làm cho đoạn dây từ cung phím ấy đến bộ phận mắc dây (cái thú) chùng lại, âm thanh trở nên thấp hơn âm thanh thường đánh, đây là ngón độc đáo chỉ riêng đàn Đáy mới có.
Ngón rung: là ngón tạo độ ngân dài của tiếng đàn và làm tiếng đàn mềm đi ở những âm cao, âm thanh đỡ khô khan, tình cảm hơn. Dây buông cũng rung được bằng cách nhấn nhẹ ở đoạn dây sát dưới trục dây.
Ngón mổ: Tay trái ngón 1 bấm vào một cung phím, tay phải gảy dây, khi âm thanh vừa phát ra, ngón 2 hoặc 3 bấm mạnh vào cung phím khác (thường là liền bậc cao hoặc thấp) âm thanh từ cung phím này vang lên mà không phải gảy đàn. Âm luyến nghe được do một phần của dây đàn còn chấn động, một phần do ngón tay mổ vào cung phím thêm chấn động.
Đàn Đáy thường được sử dụng để đệm cho hát Ả đào, cùng với phách (do người hát gõ), cùng với Trống Chầu (người thưởng thức đánh) và đôi khi đệm cho ngâm thơ. Gần đây có độc tấu đàn Đáy, đàn Đáy thường được đưa vào dàn nhạc Dân tộc Tổng hợp là nhạc khí mang tính màu sắc.
