Harmonica, còn gọi là kèn hạc Pháp, kèn Blues, là một nhạc cụ bộ hơi sử dụng trên toàn thế giới trong nhiều thể loại âm nhạc, đặc biệt là trong nhạc Blues, nhạc dân gian Mỹ, Jazz, nhạc đồng quê và nhạc Rock n Roll. Nhiều người còn ví Harmonica như “một chiếc đàn piano bỏ túi” với âm thanh tạo ra làm mê đắm lòng người.
Kèn Harmonica được chơi bằng cách sử dụng miệng (môi và/hoặc lưỡi) để điều chỉnh không khí vào và ra một hoặc nhiều lỗ trên cùng khe miệng. Đằng sau các lỗ chứa ít nhất một ống gió, ống gió kèn harmonica là một lò xo kéo dài phẳng thường làm bằng đồng thau, thép không gỉ, được giữ chặt ở một đầu qua một khe dùng như một ống gió. Khi đầu tự do được rung do hơi của người chơi thổi vào, ống gió luân phiên chắn luồng hơi và mở luồng hơi để tạo ra âm thanh.
Xuất hiện đầu tiên vào khoảng thế kỉ 12 ở khu vực Châu Á (Indo, China), người Trung Quốc là những người chơi loại nhạc cụ này đầu tiên và họ gọi nó là “Sheng” với lưỡi gà làm bằng tre. Sheng trở thành một nhạc cụ quen thuộc trong nền âm nhạc truyền thống của Châu Á. Đến cuối thế kỷ 18, Sheng bắt đầu được mang sang Châu Âu và nhanh chóng phổ biến.
Vào khoảng năm 1820, một nhà sản xuất nhạc cụ trẻ có tên là Christian Friedrich Buschmann đã tạo ra loại kèn với lưỡi gà làm bằng kim loại, ông gọi nó là “Aura”. Nhạc cụ này khá phổ biến, tuy nhiên nhược điểm của nó là có rất ít nốt.
Khoảng năm 1825, một người Âu Châu tên là Richter đã cải tiến nó và đó chính là chiếc kèn Harmonica ngày nay. Nhạc cụ này có 10 lỗ và 2 hàng lưỡi gà với 10 lưỡi gà làm bằng kim loại mỗi bên, mỗi lỗ có hai lưỡi gà. Kèn Harmonica được sản xuất đại trà vào năm 1829 tại Vienna (Áo) và các nước khác.
Đến thập kỷ 1960, Harmonica được sử dụng rộng rãi trong dòng nhạc Pop. Đứng đầu là hiện tượng sôi động của ca sĩ Bob Dylan, ban nhạc The Rolling Stones và The Beatles…
Trong suốt thế kỷ 20, Harmonica phát triển rất mạnh mẽ, số lượng nghệ sĩ và các ban nhạc chơi loại nhạc cụ này càng ngày càng tăng, giúp cho chúng trở nên phổ biến. Nắm bắt được xu hướng này, các hãng sản xuất Harmonica danh tiếng như Suzuki, Yamaha, Hohner... đã nhanh chóng cho ra đời các mẫu Harmonica khác nhau cho phép người chơi dễ dàng hơn trong việc tập luyện cũng như biểu diễn.
Ở Hoa Kỳ, Harmonica được chơi với dòng nhạc Blues khá phổ biến. Trong những năm 30 và 40, người ta biết đến John Lee (Sonny Boy Williamson) như một người nổi tiếng với loại nhạc cụ này.
Sau khi chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc, dòng nhạc Blues phát triển khá mạnh ở Chicago với những nghệ sĩ chơi Harmonica nổi tiếng như Rice Miller (Sonny Boy Williamsom II) và Little Walter. Nhiều người tin rằng Little Walter là nghệ sĩ vĩ đại nhất, ông qua đời vào năm 1968, một ngày đáng buồn trong lịch sử Harmonica.
Khi Harmonica đã được biết đến chủ yếu như một loại nhạc cụ chơi dòng nhạc Blues thì năm 1960, rất nhiều nghệ sĩ đã bắt đầu đưa Harmonica đến với dòng nhạc folk/ country mà điển hình là Bob Dylans. Hiện nay, những nghệ sĩ có tiếng như Kim Wilson hay Rod Piazza vẫn đang tiếp tục phát triển dòng nhạc Blues truyền thống. Bên cạnh đó, những nghệ sĩ như Jason Ricci và John Popper đã phát triển những phong cách chơi Harmonica khá mới lạ và thú vị.
Hiện nay, có 3 loại Harmonica chính được sử dụng phổ biến đó là: Diatonic Harmonica, Tremono Harmonica và Chromatic Harmonica. Ngoài ra, hiện có một loại mini Harp kiều dáng nhỏ hơn cả Harmonica.
Diatonic Harmonica với hình dạng nhỏ gọn, âm thanh ấm chắc, dễ sử dụng kỹ thuật tay, bend, overblow ... thường dùng để chơi các dòng nhạc như Blue, Rock, Folk. Loại kèn này thường gồm 10 - 12 lỗ (holes).
Chromatic Harmonica chơi được bất cứ bản nhạc nào vì vậy hay dùng trong nhạc Classical, Concert, Jazz, Blue, Folk....Tuy vậy, loại kèn này rất khó chơi do phải sử dụng một cần bấm khi muốn chơi thăng giáng. Giá của loại kèn này cũng khá đắt thường trên $50.
Tremono Harmonica có âm thanh réo rắt với cấu tạo note phức tạp, có thể dùng để chơi nhạc truyền thống, folk hoặc nhạc Á Đông. Giá khá rẻ và bán nhiều ở Việt Nam. Loại kèn dễ sử dụng nhất, thích hợp cho người mới tập và thường có ba kích thước là 16, 20 và 24 lỗ.
Biên tập bởi Linh Phạm
